فرصت های توسعه روابط با تاجیکستان کدامند؟

به گزارش «راهبرد معاصر»، امامعلی رحمان،‌ رئیس جمهور تاجیکستان پس از 9 سال، یکشنبه شب در راس یک هیئت بلندپایه سیاسی-اقتصادی و به دعوت رسمی آیت الله سید ابراهیم رئیسی وارد تهران شد. بنا به اعلام صورت گرفته استقبال رسمی،‌ گفت‌وگوی دوجانبه روسا و رایزنی هیئت های عالی دو کشور،‌ امضا چند سند همکاری در حوزه های اقتصادی،‌ علمی، سیاسی و فرهنگی و مصاحبه مطبوعاتی روسای جمهور دو کشور از جمله برنامه های سفر دو روزه رئیس جمهور تاجیکستان در تهران است.

آخرین دیدار مقامات روسای جمهور ایران و تاجیکستان به شهریور سال گذشته  و سفر آیت الله رئیسی به دوشنبه بر می‌گردد. رئیس جمهور کشورمان به فاصله کمی پس از آغاز دولت، تاجیکستان را به عنوان یکی از مقاصد اصلی سفر خارجی خود انتخاب کرد تا به عنوان یکی از ابعاد این سفر، اجرایی کردن سیاست خارجی دولت خود در زمینه دیپلماسی اقتصادی و سیاست همسایگی را تحقق بخشد.

رئیس جمهور که در دیداری رسمی، در کاخ ملت تاجیکستان از سوی همتای تاجیک خود مورد استقبال قرار گرفت، این سفر را آغازگر فصل نوینی از روابط ایران با کشور تاجیکستان توصیف کرد.

سفر سه روزه رئیس جمهور به کشور تاجیکستان البته دستاوردهای مهمی هم داشت که بی‌شک عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای، که در جریان اجلاس تاجیکستان انجام شد، قابل توجه‌ترین دستاورد سفر وی به دوشنبه بود. موفقیت دیپلماتیکی که پس از 15 سال حاصل شد و جمهوری اسلامی ایران به عنوان عضو اصلی سازمان شانگهای به یک ارتباط اقتصادی قوی دست یافت که به معنای اتصال کشور به زیرساخت‌های اقتصادی آسیا و منابع پایدار ناشی از آن بود. علاوه بر این در این سفر8 سند همکاری بین ایران و  تاجیکستان به امضا مقامات دو کشور رسید.

آیت‌الله رئیسی در آن زمان یادآور شد بنا به توافق مقامات ایران وتاجیکستان، فصل نوینی در روابط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی دو کشور آغاز می شود و مشکلاتی در مسیر گسترش روابط تهران و دوشنبه وجود داشته که مقرر شد مقامات اجرایی دو کشور این مشکلات را برای ورود به فصل جدید روابط برطرف کنند.

ایران و تاجیکستان، دو کشور همسایه با ریشه‌ها و اشتراکات واحد و فراوان هستند. عُلقه‌های مشترک دو ملت در درازای تاریخ حفظ شده و از این روست که نخستین چیزی که پس از شنیدن نام دو کشور به ذهن متبادر می‌ شود، مشترکات تاریخی و فرهنگی است.

بررسی سبقه روابط میان ایران و تاجیکستان ما را به حدود سه دهه پیش و اوایل دهه 1370 می‌برد. پس از تجزیه اتحاد جماهیر شوروی و پیدایش پنج کشور جدید در آسیای مرکزی، فصل جدیدی در روابط جمهوری اسلامی ایران با این کشورها شکل گرفت. روابط جمهوری اسلامی ایران و تاجیکستان به طور خاص همواره اهمیت زیادی داشته است و این امر پیش از هر چیز به پیوندهای تاریخی، فرهنگی و زبانی موجود میان دو کشور برمی‌گردد.

 ذکر این حقیقت که تاجیکستان به عنوان تنها کشور فارسی‌زبان در آسیای مرکزی است، چرایی روابط نزدیک میان تهران و دوشنبه را آشکارتر می‌کند و به تاجیکستان خاصه در روابط با ایران وضعیت متمایزی نسبت به سایر کشورهای این منطقه  می‌دهد. آسیای مرکزی یکی از مناطقی است که جایگاه آن در مناسبات منطقه‌ای و بین‌المللی، به طور روزافزونی در مسیر صعود بوده است.

بررسی پیشینه روابط  دو کشور نشان می‌دهد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در  قبال تاجیکستان بر دو پایه استوار بوده است. از یک سو بر پایه عوامل همگرایی در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، فرصت‌ها و زمینه‌های نفوذ و همکاری را میسر کرده و از طرف دیگر با توجه به عوامل واگرایی با چالش‌ها و تهدیداتی مواجه بوده، که در سفر سال گذشته رئیس جمهور بنا شد که با رفع این موانع موجبات بهره مندی دو کشور از موهبت همکاری دو جانبه به حد کمال فراهم شود.

به بهانه سفر امامعلی رحمان به ایران، اهمیت این سفر بر روابط دو کشور و چشم انداز و فرصت های حاصل از آن را با «عباس محمد نژاد» کارشناس سیاست خارجی به بحث و گفتگو پرداخته‌ایم که در ادامه مشروح آن از نظر شما می‌گذرد.

این سفر از لحاظ فرهنگی، اقتصادی و سیاسی حائز اهمیت است. از لحاظ فرهنگی دو کشور در حوزه تمدنی ایران باستان قرار دارند و زبان و فرهنگ مشترک باعث نزدیکی بیش از پیش دو کشور شده است

محمد نژاد در ابتدای تحلیل خود به اهمیت سفر رئیس جمهور تاجیکستان به کشورمان از ابعاد مختلف پرداخت و گفت: این سفر از لحاظ فرهنگی، اقتصادی و سیاسی حائز اهمیت است. از لحاظ فرهنگی دو کشور در حوزه تمدنی ایران باستان قرار دارند و زبان و فرهنگ مشترک باعث نزدیکی بیش از پیش دو کشور شده است، که این سفر می تواند همکاری‌های دو کشور را در عرصه گردشگری و همایش‌های مشترک فرهنگی و آموزشی گسترش دهد.

این کارشناس سیاسی خارجی در ادامه تاکید کرد: در حوزه اقتصادی، باید گفت همکاری‌های دو کشور در این عرصه در حد ظرفیت های دو کشور نیست و این سفر می‌تواند باعث جهش مبادلات اقتصادی دو کشور گردد، به ویژه در گستره سازمان اقتصادی اکو که هم اکنون در شرایط خوبی قرار ندارد.

محمد نژاد بُعد مهم دیگر روابط میان تهران و دوشنبه را سیاسی دانست و افزود: از لحاظ سیاسی نیز دو کشور ایران و تاجیکستان دو کشور مستقل محسوب می‌شوند که بدون اتکا به بلوک شرق یا غرب از سیاست مستقلی پیروی می‌کنند. چنین نگاهی می‌تواند موجب قرابت و نزدیکی دو کشور در عرصه‌های سیاسی و منطقه‌ای شود و زمینه را برای ایجاد امنیت دسته جمعی با همراهی دیگر کشورهای منطقه هموار سازد .

نقش و جایگاه تاجیکستان در سیاست خارجی جمهوری اسلامی را می‌توان در چارچوب بلوک امنیت منطقه‌ای تعریف کرد. بطوریکه این همکاری نه تنها باعث ایجاد معمای امنیتی نشود، بلکه بتواند امنیت هر یک از کشورهای آسیای میانه و قفقاز را نیز با کمک کشورهای هم‌پیمان تامین نماید .

این کارشناس سیاست خارجی در ادامه یادآور شد: نقش و جایگاه تاجیکستان در سیاست خارجی جمهوری اسلامی را می‌توان در چارچوب بلوک امنیت منطقه‌ای تعریف کرد. بطوریکه این همکاری نه تنها باعث ایجاد معمای امنیتی نشود، بلکه بتواند امنیت هر یک از کشورهای آسیای میانه و قفقاز را نیز با کمک کشورهای هم‌پیمان تامین نماید .

محمد نژاد در بخشی از تحلیل خود به رویکرد دولت در تقویت دیپلماسی اقتصادی و سیاست همسایگی پرداخت و گفت: در پارادایم سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، همکاری‌های منطقه‌ای جایگاه ویژه دارد. به ویژه کشورهایی که از سیاست مستقلی پیروی می‌کنند و در قبال جمهوری اسلامی ایران از رئالیسم تهاجمی بهره نمی‌برند. تاجیکستان نیز با توجه به چنین سیاستی در قبال ایران جایگاه ویژه در دیپلماسی منطقه‌ای ایفا می‌کند به ویژه اینکه دو کشور از‌ زبان و فرهنگ مشترک برخوردارند و چنین قرابتی باعث نزدیکی افکار عمومی دو کشور نیز شده است .

این کارشناس سیاست خارجی به برخی از ظرفیت های اقتصادی میان دو کشور و راهکارهای بهره مندی جمهوری اسلامی از این فرصت‌ها اشاره کرد و افزود: همکاری‌های دو کشور در ساخت نیروگاه‌های برق‌آبی تنها مواردی از فرصت‌ها برای بسط دیپلماسی اقتصادی کشور است. همچنین استخراج مواد معدنی در دو کشور ظرفیت بسیار خوب اقتصادی برای دو طرف محسوب می‌شود.

محمد نژاد در پایان بار دیگر در خصوص اهمیت سفر رئیس جمهور تاجیکستان  به کشورمان تاکید کرد: تاجیکستان کشوری محصور در خشکی است و با سرمایه گذاری ایران در ساخت تونل انزاب و فراهم شدن امکان پیوستن تاجیکستان به رهگذر بین‌المللی شمال جنوب و احیای راه ابریشم یکی از مهمترین زمینه‌های همکاری‌های دو کشور از جمله در حوزه ارتباطات محسوب می‌شود. سفر امامعلی رحمان‌اف به ایران می‌تواند این همکاری‌ها را به مرحله اجرا و عملیاتی نزدیک کند.